„Ludzie z Innhaug. Oline” Anne Karin Elstad

„Ludzie z Innhaug. Oline” to pierwsza część sagi napisanej przez Anne Karin Elstad i opowiadającej o kobietach mieszkających we dworze Innhaug. Dwór ten jest bardzo zadbany i nic w tym dziwnego, bo gospodarze – Ole i jego żona Gjertrud – nigdy w ciągu dnia nie odpoczywają, a ponadto wpajają domownikom przekonanie, że dorosłemu człowiekowi wstyd jest siedzieć z założonymi rękami. Uczą też wszystkich, że trzeba wierzyć w Boga i okazywać sobie życzliwość. I choć akurat panuje wojna (akcja rozgrywa się w latach 1809-1812), choć Norwegowie muszą oddawać sporo żywności dla wojska, w tym dworze nikt nie głoduje. Gospodarze, ich syn Bård z żoną Karen i malutkim dzieckiem, dziewiętnastoletnia Oline oraz niepełnosprawna Magret mogliby spać spokojnie, gdyby nie trapiły ich inne problemy, niezwiązane z sytuacją materialną. Te problemy to choroba, żałoba, rozstanie, trudna miłość, odrzucenie, pogarda, a także...  nieudane życie seksualne.  

To intymne życie zostaje opisane z dużą szczegółowością. Okazuje się, że tylko najstarsza z mieszkanek dworu, Gjertrud, jest nim usatysfakcjonowana. Ona i jej mąż „Roześmiani oddawali się sobie nawzajem. Wciąż czuli się młodzi”[1]. Z kolei Magret, siostra Olego, nie zdobyła w tej dziedzinie nawet najmniejszych doświadczeń. „Po tamtym wypadku, kiedy stratował ją koń, wciąż musi chodzić z laską, a idąc, przy każdym kroku jakoś dziwnie zarzuca ciałem. Pochyla się, bo ma skrzywiony kręgosłup”[2]. Odkąd została oszpecona i okaleczona, zaczęła unikać ludzi. Teraz tego żałuje, bo może gdyby nie wstyd i strach przed odrzuceniem, jakiś mężczyzna zechciałby jednak się z nią ożenić? Nieszczęsna kobieta stara się dusić żal, a niespełnione uczucia macierzyńskie przelewa na dzieci brata. 

W jeszcze innej sytuacji znajduje się Karen, zakochana w Knucie z sąsiedztwa i cierpiąca podczas nocy spędzanych z mężem. „Bård jest w tych sprawach taki szybki, bierze ją, kiedy sam ma na to ochotę”[3] i nie raczy zauważyć, że żona tego nie chce. Po wszystkim on spokojnie zasypia, a ona „leży, nie śpiąc, i czuje w duszy mróz, piekącą pustkę, rozczarowanie”[4]. Liczyła na to, że kiedy zajdzie w ciążę, Bård przestanie ją napastować, tymczasem on, owszem, zrezygnował z dotychczasowej formy współżycia, ale wymyślił inną, według Karen jeszcze gorszą: „Zdarza się, że mąż prosi, żeby mu pomogła. Najpierw nie miała pojęcia, o co chodzi. On, jąkając się, próbował jej wytłumaczyć, że z mężczyznami tak jest, więc w końcu zrobiła to, o co prosił. Jeszcze teraz czuje mdłości i przerażenie, jakie ją przy tym ogarnęło. Wydaje jej się to najgorsze, co do tej pory przeżyła”[5]. Po takich nocach udręczona kobieta snuje się po domu ze skrzywioną miną, zniechęcając wszystkich do siebie.

Od około sześćdziesiątej strony książka staje się nudna, przewidywalna, tandetna i tak słodka, że zaczyna przypominać romansidło. Jedna z bohaterek spotyka mężczyznę, którego „oczy płoną w mroku”[6], od pierwszego spotkania jest „rozpalona i rozdygotana”, a po kilku dniach ta podobno dobrze wychowana i wstydliwa panienka tak mówi do swojego wybranka: „A czy ty mógłbyś przyjść do mnie później wieczorem? Kiedy już wszyscy pójdą spać?”[7]. Oczywiście autorka nie mogła sobie odmówić opisania pierwszego zbliżenia, do którego doprowadziła sama dziewczyna, krzycząc: „Chcę teraz, Peter, teraz!”[8].

Jak widać, autorka wręcz lubuje się w przedstawianiu życia erotycznego bohaterek. Co więcej, nie umie sobie odmówić przyjemności opisania porodu, i to tak dokładnie, że zajmuje on aż siedem stron. Ale i tak ten poród został przedstawiony o wiele ciekawiej niż zajście w ciążę. Poza tym norweska pisarka ukazuje wiejskie prace, letnie przenosiny na pastwisko w górach, dziewiętnastowieczne obyczaje. Przykładowo dzieci komorników po ukończeniu szesnastu lat nie mogły już mieszkać przy rodzicach, a dorośli synowie gospodarza musieli szukać pracy w innym dworze. Pastor publicznie potępiał niezamężne matki, odmawiał im prawa do spowiadania się i przyjmowania komunii. Takie kobiety, szczególnie wtedy, gdy pochodziły z dobrych domów, ściągały hańbę nie tylko na siebie, ale też na rodziców i rodzeństwo. W powieści znajduje się wątek takiej właśnie samotnej, nienawidzonej przez wszystkich ciężarnej dziewczyny – i ten wątek ratuje książkę, bo reszta, szczególnie zaloty, zbliżenia oraz wrogość pomiędzy Norwegami a Anglikami, opisane są dosyć tandetnie. 

Tak że jeżeli ktoś jest ciekaw, czy Karen przestała w końcu uważać swojego roznamiętnionego męża za potwora (i zaczęła być milsza dla otoczenia), którą z kobiet zdobył przystojny Knut i jak zakończył się poród, którego opis wlecze się aż przez siedem stron, może śmiało po tę książkę sięgać, trzeba tylko pamiętać, że to czytadło, a nie żadna wielka literatura. 

---
[1] Anne Karin Elstad, „Ludzie z Innhaug”, przeł. Anna Marciniakówna, Elipsa, 2008, s. 41.
[2] Tamże, s. 51.
[3] Tamże, s. 14.
[4] Tamże, s. 15.
[5] Tamże, s. 15.
[6] Tamże, s. 72.
[7] Tamże, s. 71.
[8] Tamże, s. 75.