„Szczęśliwi nadzy ludzie” Kateryna Babkina

„Szczęśliwi nadzy ludzie” Kateryny Babkiny to książeczka bardzo krótka, licząca zaledwie pięćdziesiąt stron, ale wyjątkowo ładna i treściwa i aż prosząca się o to, by po przeczytaniu wszystkich opowiadań jeszcze do nich powrócić. Tych opowiadań jest siedem. Łączy je to, że w każdym narrację prowadzi kobieta, najczęściej będąca w sile wieku, choć zdarza się też staruszka, a nawet mała dziewczynka. Te narratorki opowiadają o ukraińskiej codzienności i o zwyczajnych ludziach – o dziadku rodzonym bądź przygarniętym, o nieokazującym czułości mężu, o koleżance z dzieciństwa, przy tym może to być koleżanka nieżyjąca już od wielu lat albo taka, która miała straszne dzieciństwo, lecz dzięki swojej zaradności wyjechała do Izraela i potem do Stanów. 

Co jeszcze łączy te teksty? W niemal każdym pojawia się temat śmierci, i to niekoniecznie ze starości: w „Richardzie Kurze Serce” mowa jest o ofiarach zamieszek w Kijowie i Odessie, w „Dobrej babie, złej babie” o długim umieraniu dziecka, a w opowiadaniu tytułowym o młodszym bracie Romy, zabitym w Donbasie. Dosyć często autorka wspomina o słynnej ukraińskiej biedzie. Dziewczynka z „Papaszy” nie ma nawet telewizora, w jej wsi panuje taka nędza, że prawie wszyscy się wyprowadzili. Nastka z „Kostii” wyznaje: „Kiedy rozwalił się Związek, u nas niczego w ogóle nie było, nawet jedzenia”[1]. Jej rodzina, przedtem żyjąca w dobrobycie, musiała mocno się natrudzić, by zdobyć jakieś pieniądze. Babcia zaczęła nawet sprzedawać kaszę na targu – czego dziadek „nie pochwalał, w jego radzieckiej świadomości nie mieścił się żaden niesformalizowany handel”[2]. 

Starsi bohaterowie tej książki dorastali w ZSRR i mają inną mentalność niż młodzi: wychowują dzieci w kulcie wojny, myślą o dawnych czasach z sentymentem. Bo kiedy Ukraina nie była jeszcze niepodległa, żyło się lepiej, spokojniej. Przykładowo Papasza za czasów ZSRR najprawdopodobniej pływał po morzach i był szczęśliwy, a na starość zdecydował się na ucieczkę z Sewastopola i umarłby z głodu, gdyby nie przygarnęli go obcy ludzie, sami zresztą bardzo biedni. Myją go, karmią. „A chleba nie może, więc na chleb patrzy Papasza smutno i ostrożnie, zwłaszcza na chleb z cebulą. Wtedy, po cerkwi, żułam mu ten czarny chleb z cebulą i wyplułam na dłoń”[3] – opowiada mała opiekunka. Z jednej strony brzmi to wstrętnie, z drugiej rozczulająco, bo ten wiekowy „Znajda. Bękart”[4] przyjmuje papkę z wdzięcznością. 

Babkina często wspomina o częściach garderoby – adidasach, sukienkach, a w ostatniej miniaturze, jakby dla kontrastu, motywem przewodnim staje się nagość. Tak jak dziewczynka z „Kostii” czuła się szczęśliwa, kiedy dziadek szył dla niej stroje, tak w opowiadaniu tytułowym to właśnie brak ubrania sprawia, że bohaterowie zaczynają czuć się swobodnie i dobrze w swoim towarzystwie. Być może ich małżeństwo zostanie uratowane.  

Aż trzy postacie z tej książki są niepełnosprawne – narratorka „Nosów i adidasów” powłóczy nogą i nie w pełni włada ręką, a dwóch mężczyzn straciło wzrok, starszy na wojnie przed laty, młodszy w tej na wschodzie Ukrainy. Jednak nikt nie robi problemu ze swojego kalectwa; dziewczyna nosi eleganckie buty, choć kuleje w nich mocniej niż w adidasach, żołnierz opanowuje alfabet Braille'a i przyjmuje pomoc wolontariuszy, zaś niewidomy staruszek uczy się szyć stroje dla wnuczki i kiedy tylko jej mama wychodzi z domu, dziadek zdejmuje z podłogi dywan, kładzie na niej materiał i na oślep tnie nożem. Wprawdzie niszczy przy tym parkiet, ale sukienki wychodzą przepiękne.  

Opowiadania okazały się bardzo ładne i ciekawe. Babkina porusza wiele tematów, w tym jeden bardzo przykry i aktualny: stosunek niektórych obcokrajowców do najnowszej wojny. To, co dla Ukraińców jest tragedią, dla innych stanowi... jak by to nazwać? Zabawę? Urozmaicenie nudnego życia? Narratorka opowiadania „Richard...” ma wśród znajomych Amerykanina, który niby to współczuje jej rodakom, ale tak naprawdę pragnie widoku krwi. Kiedy dociera do niego wieść o Euromajdanie, wyrusza do Kijowa – ale przyjeżdża za późno, bo trupy już są uprzątnięte, a na Placu Niepodległości zostają „tylko pijacy i wariaci”[5]. Ów Amerykanin nie potrafi ukryć rozczarowania. I z takim właśnie postawami muszą zmagać się Ukraińcy, a nie mogą przecież Richardowi i jemu podobnym okazać dezaprobaty, muszą nauczyć się tolerować takich ludzi, bo oprócz tej zachłannej ciekawości otrzymują od nich pomoc. A bez pomocy sobie nie poradzą...  

Na koniec cytat i prośba. „Te kobiety różnią się między sobą: szczupła, jasna, z zadartym nosem, źle ubrana, głupia albo elegancka, wdzięczna, poważna, piersiasta, figlarna, zniewieściała. (...) A zła baba jak ojczyzna-matka, jak koń pedalski zła baba”[6]. Czy ktoś mógłby mnie oświecić, co to znaczy „koń pedalski” i jakim cudem kobieta może być zniewieściała? 

Moja ocena: 5/6.

--
[1] Kateryna Babkina, „Szczęśliwi nadzy ludzie”, przeł. Bohdan Zadura, Warsztaty Kultury w Lublinie, 2017, s. 13.
[2] Tamże, s. 15.
[3] Tamże, s. 24.
[4] Tamże, s. 25.
[5] Tamże, s. 30.
[6] Tamże, s. 19.