„Zagłada” Drago Kekanović

 

Akcja opowiadań Drago Kekanovića zebranych w tomiku o tytule „Zagłada” toczy się w czasach, kiedy Chorwacja była jeszcze włączona do Jugosławii. Bohaterowie mieszkają w pięknej dolinie położonej u podnóża gór Papuk. Są dosyć prymitywni, nie mają chociażby zrozumienia dla osób upośledzonych czy maltretowanych. Kiedy Nevenka, wydana za mąż wbrew swojej woli – bo w dolinie wciąż działa instytucja swatki – ucieka od męża, zamiast wsparcia otrzymuje okrutny nakaz: „Musisz wrócić do swego chłopa i cierpieć”[1]. Niektóre postacie pojawiają się na kartach książki tylko raz, inne częściej. Autor ukazuje ich emocje, obyczaje, zmieniające się warunki życia. 

Największe wrażenie wywierają opowiadania „Zielone okno” i „Zagłada”. W tym pierwszym autor pisze o staruszkach, którzy latami pracują na cudzym, a w końcu postanawiają wziąć ślub i zamieszkać we własnym domu. Ale natrafiają na mur – miejscowy przedstawiciel władzy najpierw nie chce przydzielić im działki, choć według ustawy mają do niej prawo, a potem robi wszystko, by trafili do domu opieki. Tymczasem zakochani staruszkowie wolą umrzeć z nędzy lub z zimna, byle tylko na swoim.

W „Zagładzie” Kekanović w przejmujących słowach opisuje koszmarne dni, kiedy to dolinę nawiedza brudnica nieparka. Wśród osób rozpaczliwie walczących ze szkodnikami znajduje się Per Kułak. Ten dawny właściciel ziemski po powrocie z obozu został pozbawiony majątku, mógł zatrzymać tylko jeden jedyny sad. A teraz ten sad pada ofiarą robactwa; minie wiele lat, nim na powrót się zazieleni. Władze nie tylko nie pomagają poszkodowanym, ale wręcz cieszą się z ich tragedii, gdyż chcą urządzić w dolinie spichlerz zbożowy. 

A o czym traktują pozostałe opowiadania? O tym, jak podczas mroźnej zimy pewien chłop polujący na wydrę spotyka w lesie młodziutką dziewczynę, która najprawdopodobniej uciekła z domu. O tym, jak mały chłopiec zostaje na gospodarstwie sam z chorym dziadkiem, niegdyś najlepszym woźnicą w dolinie, i nie rozumie, że patrzy na jego śmierć. O tym, jak staruszka Kata nadaremnie czeka na list od syna, którego wychowała z wielkim poświęceniem, odejmując sobie od ust. O tym, jak Węgier Geza, przed wojną kierownik Szkoły Hippiki, nie umie odnaleźć się w nowej rzeczywistości i znaleźć pracy. O tym, jak trzynastolatek zakochał się w nieuleczalnie chorej kobiecie. O tym, jak stary Toma postanowił się ożenić. O natrętnym staruszku, który co roku w Dniu Patrona nieproszony pojawia się u pewnej rodziny i świętuje bez końca, irytując gospodarzy. O myśliwym chcącym upolować lisa i jeszcze żywego dać do zjedzenia innemu mieszkańcowi wsi. O mężczyźnie wracającym do doliny po śmierci swojego ojca. O staruszku, który woli mieszkać w stajni z końmi niż z żoną i chorym psychicznie synem.

Opowiadania czyta się bez znużenia, bo autor urozmaica treść i posługuje się żywym, plastycznym językiem. Oto jak opisuje inwazję owadów na dolinę:

„Kosmate żywe kłęby zaczęły spadać na sady jak piłki ciśnięte z dalekiego mroku. Ludzie kryją się pod drzewami, kaszlą i lamentują. Miotają się, zrywają pajęczynę, która oblepia ich niby cuchnący żabi skrzek kąpiącego się człowieka. Niektórzy uciekają i zderzają się z rojami liszek, które wiatr niesie tuż nad ziemią ukośnie i powoli”[2].

„Gąsienice przywarły do szyb. Pęcznieją i znowu robią się cienkie, jakby odpoczywały znużone przebytą drogą. Zawieszone na szybach nie odrywają od wnętrza izby niemego, groźnego spojrzenia”[3].

---
[1] Drago Kekanović, „Zagłada”, przeł. Maria Krukowska, Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 71.
[2] Tamże, s. 62.
[3] Tamże, s. 66.