„Głodne. Reportaże o (nie)jedzeniu” Klaudia Stabach

Książka „Głodne” Klaudii Stabach wbrew tytułowi opowiada nie tylko o głodnych kobietach, lecz także o mężczyznach. Osoby te czują się głodne nie dlatego, że brakuje im żywności, ale po prostu ze strachu przez przytyciem odmawiają sobie posiłków albo też obżerają się, by po chwili wszystko zwymiotować. Bez końca myślą o tym, jak pozbyć się zawartości żołądka czy spalić kalorie, i zaniedbują pracę, rodzinę, znajomych. Niewinna z początku chęć zrzucenia kilku kilogramów niepostrzeżenie przekształciła się u nich w bulimię, kompulsywne objadanie się, anoreksję, ortoreksję.  

Autorka znalazła co najmniej jeden przykład do każdego zaburzenia (z wyjątkiem bigoreksji). Jest więc w tej książce Przemek, skoczek narciarski, który musiał schudnąć, by mieć lepsze wyniki w sporcie. No i schudł do 55 kg, wpadł w bulimię. Jest tu trener personalny gnębiony przez ataki wilczego głodu, buszujący nocami w lodówce i pochłaniający jednorazowo nawet do 10000 kalorii. Jest Róża, która trafiła do szpitala psychiatrycznego z powodu depresji. Ta na pozór kulturalna pani stała się bardzo agresywna, kiedy pielęgniarki odkryły, dlaczego po każdym posiłku znika w łazience. Jest Paulina, mierząca 170 cm i w najgorszym momencie ważąca 27 kg, żyjąca tylko dzięki poświęceniu ojca. Jest Magda, niegdyś anorektyczka, obecnie pomagająca innym chorym. Jest Ewa, u której anoreksja przerodziła się w bulimię.  I wreszcie jest tu  Agata, od wielu lat katująca swoje ciało dietami i ćwiczeniami, przekonana, że jeśli z nich zrezygnuje, stanie się coś złego. 

Nie ze wszystkimi bohaterami swojego reportażu autorka zetknęła się osobiście, Różę na przykład zna tylko z relacji pielęgniarki. Wiedzę wykorzystaną w książce też nie zawsze zdobywała poprzez osobiste rozmowy z kompetentnymi osobami. Część informacji pochodzi z internetu, chociażby ze strony Anonimowych Jedzenioholików. Autorka próbowała dostać się do zamkniętych grup anorektyczek, zagadać dziewczynę stojącą na przystanku w Malawie. Niekiedy zdradza, skąd pozyskała informacje, innym razem nie. Obszernie opowiada o wizycie w Słonecznym Domu, ale czy odwiedziła inne prywatne ośrodki, nie wiadomo. 

Większość przedstawionych w książce osób nie poradziła sobie z problemami i nadal nie słucha głosów rozsądku. Paulina na przykład już osiem razy jeździła na turnusy w prywatnych ośrodkach i nic to nie dało. A takie turnusy są drogie. Sześciotygodniowy pobyt w Malawie kosztuje 14400 złotych, do tego dochodzi jeszcze 2400 za wyżywienie, prąd i gaz. Ogromna suma, ale podobno uczestniczki płacą wyłącznie za terapię, koszty socjalno-bytowe pokrywa fundacja Drzewo Życia. W Polsce dopiero od niedawna mówi się o zaburzeniach odżywiania i właściwie nie ma sposobu, by pomóc tym najbardziej chorym. 

Niestety coś jest nie tak ze stylem autorki i nie czytało mi się tej książki dobrze, ba, nierzadko odnosiłam wrażenie, że reportaż zmienia się w infantylny artykulik dla trywialnego pisemka. Klaudia Stabach nie umie zapanować nad chęcią ulepszania wiadomości zdobytych od rozmówców i doprawia je ckliwością oraz własnymi fantazjami. Wskażę na kilku przykładach, jak wyglądają reportaże w jej wykonaniu. 

– Spójrz na mnie, Kasiu. Kochasz mnie? – pyta. – Jeśli tak, to jak możesz chcieć umrzeć? Nie mogę cię stracić. – Głos mu się łamie i sam zalewa się łzami.

– Nie kocham cię!!! – wrzeszczy tak głośno, że uginają się pod nią nogi. Upada na podłogę. – Daj mi nóż! Chcę się zabić! Zabiję się! – Krzyk rozdziera jej gardło, lament zniekształca wypowiadane słowa. Płacz ojca przy płaczu córki to subtelne chlipanie[1]. 

„Pyskuje ojcu prawie każdego dnia, ale w głębi serca szczerze kocha tego człowieka. Wie, że mają tylko siebie.

– Tatusiu, nie daje już rady. Chciałabym już pójść do mamy. – Dwie łzy skapują na talerz z zimnym leczo”[2].

„Czy będzie jej się chciało żyć? A może miałaby więcej chęci, gdyby nie była przez niego ubezwłasnowolniona? Bzdura – odpowiada sam sobie”[3].

„Niestety radość nie trwała długo, bo kilka minut później usłyszał, ile kosztuje jeden turnus. Kąciki ust znów stały się ciężkie. Jakby ktoś doczepił im po bokach odważniki. Momentalnie wykrzywiły się w podkówkę, dodając mu ładnych kilka lat.

– Skąd weźmiemy dwanaście tysięcy złotych? – zmartwiła się pani Janina, kładąc się do spania obok męża. 

– Pożyczymy w banku. Zdrowie dziecka jest najważniejsze. – Pan Józef nie wahał się ani minuty, po czym przekręcił się na swoją stronę i zgasił nocną lampkę”[4].  

„Unikała wymiany spojrzeń z resztą osób, zwłaszcza z facetem sączącym kawę, który co chwilę posyłał jej pogardliwie spojrzenia, przewracał oczami i wzdychał, głośno dając do zrozumienia, że kiepska z niej matka”[5]. 

Pierwszy i drugi fragment są nieznośnie ckliwe. I skąd autorka wie, że na talerz spadły dwie łzy, a nie trzy? Policzyła je? Z kolei z trzecim i czwartym cytatem problem jest taki, że autorka nie rozmawiała ani z ojcem Pauliny, ani z matką, bo ta od dawna nie żyje, nie może więc wiedzieć, co mówił do siebie ojciec, jak wyglądała rozmowa rodziców ani kto zgasił lampkę. Piąty passus to opis podróżnych siedzących w wagonie restauracyjnym. Nasza autorka nie zamieniła z nimi ani słowa, a mimo to jest przekonana, że zna powód frustracji faceta przewracającego oczami. W jeszcze innym miejscu książki pisze, że jakiś lekarz w szpitalu, do którego trafiła anorektyczka, „nie jest świadomy swojego słowiańskiego akcentu, wydaje mu się, że brzmi jak wszyscy mówcy na TEDs”[6]. Aż chciałoby się zapytać: a skąd te informacje, autorko? Masz może dar wnikania w myśli ludzi, z którymi nie zamieniłaś ani słowa i których nigdy na oczy nie widziałaś? Przez tę skłonność Klaudii Stabach do wymyślania, dopowiadania i ubarwiania książka bardzo traci na wartości. Może zresztą nie byłabym aż tak mocno rozczarowana, gdyby tytuł nie sugerował, że dostanę pełnokrwiste reportaże. 

Rozdział „W ukryciu” zaczyna się ciekawie, od relacji o ważącej 110 kilogramów Beacie, która nie umie zapanować nad napadami obżarstwa i czuje się bezradna, bo kiedy idzie do lekarza, słyszy, że powinna schudnąć. I tyle. Nie otrzymuje żadnej pomocy ani nawet skierowania na podstawowe badania. Jednak zamiast kontynuować reportaż, autorka ni stąd, ni zowąd zaczyna opisywać spotkanie Jedzenioholików, z którego nic ciekawego nie wynika, streszczać, co wyczytała na stronie internetowej tej organizacji, wkleja nawet listę Dwunastu Kroków. Do Beaty już nie wraca, a szkoda.

Mimo że z powodu stylu autorki reportaż wydał mi się dość niepoważny,  nie skreślę go całkowicie, bo jednak porusza ważny, aktualny temat i pokazuje, jak wyglądają początki zaburzeń odżywiania, jak przedstawia się w Polsce sprawa leczenia, w jak beznadziejnym położeniu znajdują się chorzy i ich rodziny. Autorka uczula, by nie lekceważyć tych zaburzeń, bo ze wszystkich chorób psychicznych to właśnie anoreksja jest najbardziej śmiertelna. 

Moja ocena: 3/6.

---
[1] Klaudia Stabach, „Głodne. Reportaże o (nie)jedzeniu”, Wielka Litera, 2023, s. 141.

[2] Tamże, s. 167.

[3] Tamże, s. 164.
[4] Tamże, s. 175.
[5] Tamże, s. 90.
[6] Tamże, s. 139.