Cuda czy oszustwa, czyli „Piąta zima magnetyzera”

Akcja „Piątej zimy magnetyzera” toczy się pod koniec osiemnastego wieku. Główny bohater nazywa się Meisner i jest wędrującym po Europie uzdrowicielem. Tego roku, który Per Olov Enquist opisał w powieści, Meisnerowi nie wiodło się dobrze. Chłopi, od których wyłudził pieniądze, uwięzili go i znęcali się nad nim. Na szczęście udało mu się uciec. Zimę spędził w dużym, postępowym jak na tamte czasy mieście o nazwie Seefond, wielbiony przez prostych ludzi i nienawidzony przez miejscowych lekarzy.

Autor przedstawił głównego bohatera w sposób niejednoznaczny, uwypuklając sprzeczności w jego charakterze. Z jednej strony Meisner na pewno chce ulżyć chorym w cierpieniu, z drugiej – jego zachowanie nie zawsze jest etyczne, bo usypia pacjentki, po czym wykorzystuje je seksualnie, oszukuje też chłopów. Poza tym lubi błyszczeć, mieć władzę nad ludźmi. Bywał na największych dworach, mieszkał w pałacach, ale po jakimś czasie zewsząd go wyganiano. Bicie znosi z pokorą, tak jakby mu się ono należało. Inną bardzo ciekawą i pełną sprzeczności postacią jest doktor Selinger. Jako lekarz nie wierzy on w znachorskie praktyki. Ale jest nie tylko lekarzem, lecz także zrozpaczonym ojcem dwudziestoletniej niewidomej Marii. Oddałby wszystko, by córka odzyskała wzrok. Enquist świetnie pokazał, jak w Selingerze walczą ze sobą dwie osobowości – nieufny wobec cudów racjonalista i zrozpaczony, pragnący cudów ojciec.

Główny temat powieści to relacje pomiędzy uzdrowicielem a resztą świata. Widzimy, że Meisnera nikt nie lubi jako człowieka, wzbudza on wyłącznie skrajne uczucia: nienawiść albo uwielbienie. Pisarz nie tylko pokazuje te sprzeczne uczucia, ale także zastanawia się, z czego one wynikają i czy ktoś taki jak Meisner to na pewno szkodnik. Przecież wobec wielu chorób lekarze są bezradni. I co ma wtedy zrobić nieszczęsny chory? Bez nadziei jest bardzo trudno żyć, toteż przerażeni ludzie szukają kontaktu z różnymi uzdrowicielami. Lubią być oszukiwani, wolą barwne kłamstwa od smutnej prawdy. Czy szczęście, które powstało na bazie oszustwa, nie jest nic warte, czy trzeba je niszczyć? Czy trzeba chorym odbierać złudzenia? I dlaczego ludzie z taką potworną nienawiścią zwracają się przeciwko uzdrowicielowi, gdy odkryją, że nie ma on żadnych nadnaturalnych mocy? 

W „Piątej zimie magnetyzera” znajduje się wiele naturalistycznych, ohydnych opisów. Mnie szczególnie mocno zbrzydziły wątki związane z panią Keiser. Pacjentka ta publicznie siadywała na nocniku, twierdząc, że zaraz wypadną z niej kosteczki jej dziecka, a kiedy wstawała, obserwatorzy gołymi rękami grzebali w zawartości tego nocnika. Ale te wstrętne opisy są potrzebne dla fabuły, bo pokazują metody uzdrawiania oraz ciemnotę ludzką. Zaskakujące, że niemal nikt nie potrafił odróżnić kości kurczęcia od kości ludzkiego płodu. A w ogóle to z książki tej można dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy o stanie medycyny sprzed ponad dwustu lat. Selinger na przykład leczył głównie za pomocą puszczania krwi i przystawiania pijawek. Jeżeli to nie pomagało, rozkładał ręce.

---

Per Olov Enquist, „Piąta zima magnetyzera” („Magnetisörens femte vinter”), przeł. Maria Olszańska, Wydawnictwo Poznańskie, 1977.