„Zarządca Sanshō” Ōgai Mori

„Zarządca Sanshō” Ōgaia Moriego to moje pierwsze spotkanie z serią Tajfuny Mini, bardzo udane. W zbiorku znajdują się trzy opowiadania: „Hipnoza”, „Hanako” oraz tytułowe. Akcja tego ostatniego została osadzona w jedenastym wieku i nawiązuje do znanej japońskiej ballady. Kobieta z arystokratycznego rodu wraz z dwójką małych dzieci i służącą wyrusza w daleką drogę, by odnaleźć przebywającego na zesłaniu męża. Tymczasem Japonia z okresu Heian nie jest przyjaznym miejscem dla tak niedoświadczonych podróżnych. Najpierw okazuje się, że z powodu wydanego przez władze zarządzenia nikt nie może udzielić im schronienia, a potem pojawia się dziwny mężczyzna i proponuje pomoc. Opowiadanie to ma częściowo przewidywalną fabułę, bo przecież łatwo jest odgadnąć, co grozi grupce naiwnych bohaterów, a mimo to czyta się je z uczuciem napięcia i wzruszenia. Autor znakomicie buduje nastrój, pokazuje zarówno wielką podłość, jak i dobroć, poświęcenie. 

W przeciwieństwie do dzieci i ich matki, profesor z „Hipnozy” nie traci bliskich osób ani nie musi walczyć o życie. Ale to nie znaczy, że jest szczęśliwy. Otrzymał właśnie ostrzeżenie przed pewnym nieuczciwym lekarzem, tymczasem jego żona przebywa akurat u owego szarlatana. Po powrocie kobieta zachowuje się inaczej niż zwykle, a zapytana o wrażenia, wyznaje: „Kiedy od niego wyszłam, czułam się, jak gdybym umknęła z paszczy jadowitego węża”[1]. To wystarcza, by profesorze zaczęły rosnąć podejrzenia, że żona została poddana hipnozie i wykorzystana. Może nawet zaszła w ciążę? Bohater przypomina sobie „stwierdzenie Strindberga, że ojcostwa nie można udowodnić. To kobieta rodzi dziecko, a owa świadomość, że nie wiadomo, kto jest ojcem, jest nie do przyjęcia”[2]. Niby rozumie, że takimi myślami krzywdzi żonę, ale umie zapanować nad odrazą:

„Tłumaczył sobie, że nie kieruje nim staromodne uprzedzenie, które nakazywałoby mu odrzucić zbrukaną kobietę. Jeśli jednak miałby szczerze opisać to, co czuje... Cóż, nawet naczynie, którego ktoś inny użył, budziło przecież niechęć. Były też względy racjonalne. Nikt nie zaprzeczy, że paskudne choroby chodzą po ludziach”[3].

„Hanako” to opowiadanie krótsze i nieco mniej ciekawe od pozostałych. Pojawia się w nim postać autentyczna – Auguste Rodin. Ten sławny rzeźbiarz przebywa akurat w pracowni, gdy odwiedza go młodziutka Japonka o imieniu Hanako. Według swoich rodaków nie wygląda ani ładnie, ani elegancko, nie przypomina nawet pokojówki, tymczasem Rodinowi wydaje się piękna. To piękno bierze się nie z rysów twarzy, tylko z młodości ciała, siły, sprawności. „Bez grama tłuszczu. Każdy z mięśni wyłania się jak u foksteriera. Ścięgna ma napięte i grube, więc stawy są wielkości kończyn”[4] – zachwyca się rzeźbiarz.

Doceniam wszechstronność Ōgaia Moriego, jego umiejętność czerpania z baśni ludowych i tworzenia różnych bohaterów, od bardzo naiwnych, bezmyślnych, takich jak podróżująca matka z dziećmi, do wykształconych, przewidujących przyszłość, przy czym, co ciekawe, ten wykształcony bohater łatwo ulega nieuzasadnionym lękom i uprzedzeniom. Wystarczy byle drobiazg, by zaczął porównywać ukochaną kobietę do pobrudzonego naczynia. Opowiadanie tytułowe zostało napisane prostym językiem i nawiązuje do folkloru japońskiego, w „Hipnozie” mamy język bardziej skomplikowany, dużo miejsca zajmują rozważania bohatera, konstrukcję zaś można określić jako klamrową. Autor wykorzystuje takie motywy jak lęk ludzi przed hipnozą, przemoc, niewolnictwo, osadza akcję zarówno w wieku jedenastym, jak i na początku dwudziestego. W opowiadaniach pojawiają się elementy typowo japońskie – postacie noszą kimona, jedzą ochazuke, jeżdżą rykszami, w domach mają rozsuwane drzwi, a w ogrodach pigwowce i różaneczniki – ale widać też, że Ōgai Mori znał i cenił kulturę europejską, bo przywołuje nazwiska Rodina, Bocciaccia, Mesmera, Strindberga, ponadto akcję jednego z opowiadań umieszcza w Paryżu.

Moja ocena: 5/6.

---
[1] Ōgai Mori, „Zarządca Sanshō”, przeł. Katarzyna Sonnenberg-Musiał, Tajfuny, 2022, s. 41.
[2] Tamże, s. 47.
[3] Tamże, s. 46.
[4] Tamże, 56.