„Sempre Susan. Wspomnienie o Susan Sontag” Sigrid Nunez

 

Sigrid Nunez była kiedyś dziewczyną Davida Rieffa, jedynego syna sławnej Susan Sontag, i pomagała w prowadzeniu korespondencji oraz w innych sprawach, z którymi czterdziestotrzyletnia pisarka, będąca wówczas po chemioterapii oraz amputacji piersi, nie dawała sobie rady. Ich znajomość zaczęła się w roku 1976, w Nowym Jorku. Książka „Sempre Susan” poświęcona została wspomnieniom z tamtego właśnie okresu. Można się z niej dowiedzieć o Sontag wielu rzeczy, których próżno by szukać w podręcznikach z dziedziny literatury. Oto kilka przykładowych ciekawostek: 

– jako dziecko codziennie musiała wypijać szklankę zwierzęcej krwi,

– bliznę po mastektomii pokazywała każdemu i bez wstydu,

– lubiła obgryzać paznokcie, nosić spodnie i adidasy, nie używała torebek, nie robiła sobie makijażu; według Nunez jej wygląd i zachowanie były typowe dla mężczyzn,

– „lgnęła do ludzi lubiących kontakt fizyczny, dotykanie i bycie dotykanym”[1],

– lubiła sypiać z przyjaciółmi i nie miało dla niej znaczenia, czy to mężczyźni, czy kobiety,

– krążyły plotki, że uprawia seks z własnym synem,

– była zaborcza, nie znosiła samotności, nie chciała, by syn się wyprowadził, ciągle wchodziła do pokoju, który zajmował wraz z Nunez, i męczyła młodą parę swoją paplaniną,

– nie miała zrozumienia dla osób słabych i przewrażliwionych, chorych na depresję czy myślących o samobójstwie,

– często wściekała się o jakiś drobiazg, szukała pretekstu do awantury, uważała, że wolno jej pouczać, karcić i upokarzać ludzi publicznie; jej ofiarami często padali kelnerzy,

– wrogów miała więcej niż ktokolwiek inny, 

– nie lubiła uczyć innych, bo „Najgorsze w uczeniu było, że jest to – nieodwołalnie – posada, a przyjęcie posady Susan uważała za upokarzające”[2],

– nie przepadała za literaturą pisaną swoich rodaków, uważała, że Europejczycy i Latynosi „tworzyli dzieła znacznie odważniejsze i oryginalne niż mniej ambitni Amerykanie”[3].

W książce takich ciekawostek jest mnóstwo. Wiele z nich ukazuje Sontag w niezbyt pozytywnym świetle, tak że każdy czytelnik znajdzie coś, co go do wielkiej eseistki zrazi. Mnie zbulwersowała informacja o tym, że Sontag namawiała młodą asystentkę do kradzieży. „Nie bój się podkradać. Ja nieustannie kradnę od innych pisarzy”[4] – radziła. 

Czy Sigrid Nunez, mająca wówczas dwadzieścia kilka lat i pragnąca zostać pisarką, skorzystała na pobycie w domu wielkiej Sontag? Raczej nie za bardzo. Owszem, dzięki opiekunce poznała wielu ważnych ludzi ze świata literackiego i mogła bywać w miejscach, które były dla niej wcześniej niedostępne, ale tworzyć własnych książek nie dała rady. Do pracy umysłowej potrzebowała ciszy i samotności, tymczasem hiperaktywna Sontag bez końca narzucała jej swoje towarzystwo i robiła w domu zamieszanie.„Choć pisałam codziennie, miałam niewiele tekstu, w dodatku nic dobrego”[5] – żali się Nunez i dodaje: „Ani Susan, ani David nie lubili moich mnisich upodobań, ich zdaniem, oznaczały one brak werwy i ciekawości świata – bardzo źle jak na przyszłą pisarkę!”[6]. Niekiedy otrzymywała porady dotyczące pisania, ale prawie zawsze je odrzucała. Twórczość Sontag nie przemawiała do niej, bo, jak twierdzi: „Jej styl pozostawiał niedosyt – nie pisała pięknie. Nie układała pięknych zdań, a jeśli w jej powieściach powinno się coś podziwiać – ja tego nie dostrzegałam”[7].

Ten ostatni zarzut dziwnie mi się czytało, bo Nunez sama nie buduje „pięknych zdań” – a przynajmniej w tym tekście ich nie widać. Jej język jest bardzo prosty, zdania są krótkie, nieskomplikowane, pozbawione błyskotliwych sformułowań. Poza tym autorka „Sempre Susan” formułuje wiele opinii o charakterze Sontag, zamiast zarysować sytuację i pozwolić czytelnikom na samodzielne wyciągnięcie wniosków. Nie wiem, czy podczas pisania tej książki  Nunez była szczera i obiektywna, w każdym razie da się wyczuć w niej nutkę wyższości i przemądrzalstwa. Niektóre jej zarzuty pod adresem Sontag są dla mnie niezrozumiałe. Co to szkodzi, że czterdziestoparoletnia Sontag poszła na koncert Springsteena? Czy koncerty zarezerwowane są tylko dla młodych? I co ma znaczyć zarzut, że „Nie umiała zmusić się do pisania codziennie, co, jak powszechnie wiadomo, jest najlepsze”[8]? Dlaczego najlepsze? Kto tak zdecydował? Sigrid Nunez? 

Nunez jest bardzo skąpa w ujawnianiu swoich emocji, miałam więc podobne wrażenie, co podczas czytania „W morzu śmierci” Davida Rieffa – że książka jest sucha, chłodna, że autorka sporo zataiła. I w sumie te wspomnienia nie wywarły na mnie większego wrażenia. Ani mnie nie zachęciły do poznawania twórczości Sontag, ani nie zniechęciły. Zresztą jako osoba nielubiąca plotek i naruszania prywatności nie przepadam za takimi książkami, szczególnie w przypadku, kiedy zostają opublikowane po śmierci krytykowanej osoby. 

Moja ocena: 4/6.

---

[1] Sigrid Nunez, „Sempre Susan”, przeł. Dobromiła Jankowska, Pauza, 2021, s. 133.

[2] Tamże, s. 67.

[3] Tamże, s. 60.

[4] Tamże, s. 89.

[5] Tamże, s. 107.

[6] Tamże, s. 93.

[7] Tamże, s. 21.

[8] Tamże, s. 87.