„Dzika gęś” Ōgai Mori

„Dzika gęś” to ciekawa, melancholijna powieść napisana przez japońskiego klasyka Ōgaia Moriego, opowiadająca o wydarzeniach rozgrywających się w roku 1880. Narrator studiował wówczas w Tokio. Jego sąsiadem w bursie był Okada, spokojny, mający opinię porządnego. Młodzieniec ten podczas spacerów na Wzgórze Samotnych widywał piękną kobietę o imieniu Otama, która stopniowo opanowywała jego myśli, rzucała na niego coraz większy urok. 

Otama wcześnie straciła matkę i mieszkała tylko z ojcem, zarabiającym na życie sprzedawaniem słodyczy. Staruszek był dobrotliwy i kochający, ale niestety dość naiwny. Nie sprawdził więc, kim jest kandydat do ręki córki, i w rezultacie dziewczyna wpadła w sidła żonatego i dzieciatego oszusta. Kiedy zainteresował się nią inny mężczyzna, proponując już nie małżeństwo, lecz stanowisko utrzymanki, ojciec Otamy popełnił kolejny błąd – nie skontrolował, czy pan Suezō na pewno jest szanowanym kupcem, i potem się okazało, że to zwyczajny lichwiarz. Z powodu tej niedbałości czy też naiwności ojca młoda Japonka znowu bez swojej winy znalazła się w bardzo upokarzającym położeniu. Ale jako osoba łagodna z charakteru nie okazywała złości, z rezygnacją dźwigała swój krzyż. Aż któregoś dnia poczuła, że już dłużej nie zniesie cierpienia, że rodzi się w niej bunt, że chce kochać i być kochana. 

W powieści tej zaskoczyło mnie kilka rzeczy. Po pierwsze ówcześni Japończycy patrzyli na lichwiarzy z o wiele większą pogardą niż na utrzymanki. Otama nie wstydziła się, że ma sponsora, jej upokorzenie wynikało z faktu, że ów sponsor trudnił się lichwą! Po drugie zdumiewać może zachowanie handlarki, która wolała stracić klienta, niż sprzedać rybę osobom związanym z lichwiarzem. Honor był dla niej ważniejszy niż zarobek. Po trzecie wreszcie dochody pana Suezō były zaskakująco wysokie – mógł on kupić dom dla kochanki i wynająć drugi dla jej ojca, nie mówiąc już o tym, że utrzymywał własny, w którym mieszkał z żoną i dziećmi. 

Autor nie maluje bohaterów stereotypowo. Suezō nie jest ani w połowie tak podły i skąpy jak inni lichwiarze znani z literatury. Owszem, żałuje pieniędzy żonie, którą uważa za starą i brzydką, ale już dla kochanki potrafi się wykosztować, a i na sobie też nie oszczędza – kupuje eleganckie ubrania, jada w restauracji. Postacie żeńskie nie zawsze zachowują się tak potulnie, jak w naszych wyobrażeniach o kobietach epoki Meiji: żona Suezō potrafi wpaść w tak wielką złość, że ten musi się ratować ucieczką z domu. Ta żona często „była w takim stanie, jak koń ujeżdżany przez złego jeźdźca, leniwiący się i zatrzymujący, aby jeść trawę zamiast galopować” (s. 143).

Niestety „leniwiący się koń” to nie jedyne potknięcie tłumaczki Izabeli Plesiewicz-Świerczyńskiej. Powieść jest pełna „perełek” translatorskich. Oto kilka z nich: 

„Nawet wtedy, sama i bez znajomych nawet pośród dziewcząt z sąsiedztwa, nuda nigdy jej nie dotknęła” (s.92), 

„osierocona po matce mieszkała sama ze swoim starym ojcem” (s.63),

„Pewnego wieczoru, po powrocie z wizyty u Otamy do domu, Suezō zastał swoją żonę czuwającą, która po uśpieniu dzieci nadal nie spała” (s.121), 

„Aby dać logiczne wytłumaczenie emocji towarzyszącym Otamie, to było właśnie to, co gnębiło jej umysł w tym momencie” (s.101/102),

 „płaci bez zająknięcia pieniądze potrzebne na wszystkie te wydatki” (s.91),

„Ale zamiast oszukiwać, jest się spokojniejszym, gdy się jest oszukiwanym” (s.115),

„na widok ciemnych rysów Suezō, jego przenikliwego, ale ujmującego spojrzenia, ubranego z dyskretną elegancją, pomyślała, że jest bezpieczna” (s.85).

A to tylko przykłady. Jak dobrze, że moim pierwszym spotkaniem z autorem był „Zarządca Sanshō”, przetłumaczony przez Katarzynę Sonnenberg-Musiał! Dzięki temu wiem, że Ōgai Mori dbał o piękno i precyzję języka. 

Podsumowując, „Dzika gęś” to historia o nieszczęściu kobiety, o cichej miłości, o rodzeniu się pragnienia, by zmienić swój los i uzyskać niezależność, a także o tym, że ciąg przypadkowych zdarzeń może zniszczyć czyjeś marzenia. Autor ukazuje obyczaje panujące w epoce Meiji, bardzo nieżyczliwej dla kobiet, od których oczekiwano, by potulnie słuchały mężczyzn i zawsze wyglądały elegancko, nawet wtedy, gdy czuły rozdzierający ból. Narrator opowiada o losach Otamy i Okady, sam zaś ukrywa się w cieniu, nie ujawnia o sobie niemal nic. Od czasu do czasu „wzbogaca” powieść spostrzeżeniami w rodzaju: 

„Kobiety żałośnie wahają się w swoich decyzjach, dopóki nie podejmą decyzji, a kiedy już to zrobią, pędzą naprzód jak konie z klapkami na oczach, nie patrząc ani w prawo, ani w lewo. A jeśli po drodze napotykają przeszkody, które mogłyby zaniepokoić człowieka o zdrowym rozsądku, biorą je pod uwagę mniej niż kurz na drodze” (s.194).

---
Ōgai Mori, „Dzika gęś”, przeł. Izabela Plesiewicz-Świerczyńska, GlowBook, 2021