„Mam złe doświadczenia z ujawnianiem się w miejscu, gdzie robię research”, czyli wywiad z Pawłem Pollakiem

Agnieszka K: Jest Pan tłumaczem literatury szwedzkiej, tłumaczem przysięgłym, a także pisarzem. I oto ukazuje się kolejna Pana powieść, „Śmierć w zoo”. Czy czas pomiędzy pojawieniem się jej w zapowiedziach a dniem premiery to dla Pana święto? Czy satysfakcja z wydania kolejnej książki jest taka sama jak z pierwszej?

Paweł Pollak: Ani wielkie święto, ani ogromna satysfakcja, ponieważ powtarzalne wydarzenia tracą na uroku. Cieszę się, gdy przychodzą egzemplarze autorskie z wydawnictwa, ale o równie silnych emocjach, jak przy pierwszej książce nie ma mowy. Kiedy dostałem do ręki swoją debiutancką „Kanalię”, ogarnęły mnie taka radość i duma, że gotów byłem uznać osiągnięcia Kolumba, Amundsena i Armstronga za mało istotne w porównaniu z jej wydaniem.  

„Śmierć w zoo” zaczyna się dramatycznie: oto lew rozszarpuje człowieka. Z początku wygląda to na wypadek, ale... 

Ale można się domyślić, że to morderstwo, kryminał opisujący śledztwo w sprawie wypadku najpewniej nie spotkałby się z zainteresowaniem czytelników. Policjanci dochodzą jednak do tego wniosku krętymi drogami, ponieważ w mojej powieści jest jak w  życiu: na pracę człowieka wpływ mają jego osobiste problemy i ambicje, które nieraz przeszkadzają w należytym wykonywaniu swoich obowiązków. 

Czy trudno było zdobyć materiały do tej książki? Musiał Pan przecież dokładnie obejrzeć zoo, zajrzeć do miejsc, do których nie są wpuszczani zwykli odwiedzający, zobaczyć, jakie tam są zabezpieczenia itd. 

Wiedzę o zabezpieczeniach czerpałem z materiałów pisemnych, ale rzeczywiście w zoo spędzałem podczas pisania dużo czasu, wykupiłem sobie roczny karnet i często tam chodziłem. Było to konieczne, bo obraz wrocławskiego zoo w mojej głowie pochodził w dużej mierze z czasów mojego dzieciństwa, a wiele się od tamtego czasu zmieniło. Poczytałem sobie też sporo o jego historii, co zresztą widać w powieści: cenne pamiątki z przeszłości odgrywają znaczącą rolę w intrydze, a pani weterynarz opowiada komisarzowi o pierwszym słoniu sprowadzonym do Wrocławia. 

To prawda, w powieści widać znajomość wrocławskiego zoo. Nawet nazwisko dyrektora jest prawdziwe: Radosław Ratajszczak. No i w książce panu dyrektorowi grozi dymisja, bo w trakcie jego rządów zwierzęta już po raz drugi zabijają człowieka. 

Z tym że do tego pierwszego wypadku, o którym wspominam w powieści, zagryzienia opiekuna przez tygrysa, doszło naprawdę. 

Czy pracownicy zoo wiedzieli, że wśród odwiedzających jest ktoś, kto chce napisać kryminał z akcją osadzoną w ich miejscu pracy? 

Nie, mam złe doświadczenia z ujawnianiem się w miejscu, gdzie robię research. Kiedy pstrykałem zdjęcia domu, w którym mieli mieszkać bohaterowie „Niepełnych”, zostałem wzięty za złodzieja, szykującego włamanie. Moje wyjaśnienie, że piszę powieść, pomogło o tyle, że lokatorka, która mnie w swoim mniemaniu przyłapała, nie chciała już wzywać policji, a jedynie sanitariuszy, którzy odstawiliby mnie do zakładu psychiatrycznego. 

To straszne. Dobrze, że chociaż przy pisaniu „Śmierci tłumacza” nie miał Pan takich trudności. Akcja dzieje się przecież w światku, który Pan dobrze zna – wśród tłumaczy z języka szwedzkiego. Ale może wynikły jakieś problemy po publikacji książki? Może ktoś uznał, że niewłaściwie przedstawił Pan to środowisko, albo wśród bohaterów negatywnych „rozpoznał” siebie? 

Nie dotarły do mnie takie głosy, natomiast pretensje pojawiły się z całkiem niespodziewanej strony. Otóż pewna tłumaczka angielskiego, z którą starłem się w internecie kilkanaście lat wcześniej, uznała, że się na niej zemściłem, nadając mordercy jej nazwisko. Dowodem ma być fakt, że nazwisko jest rzadkie, a pierwsza litera imienia taka sama. Nazwiska postaci dobieram z książki telefonicznej, specjalnie do tego celu takową sobie zostawiłem, i kieruję się przy tym zasadą, że im ważniejsza postać, tym rzadsze nazwisko. Może gdzieś w tyle głowy miałem nazwisko tej pani i dlatego zatrzymałem na nim wzrok, kiedy wertowałem książkę telefoniczną. Nie da się jej jednak tego wytłumaczyć, głęboko wierzy, że świadomie ją spostponowałem, a ludzie głęboko w coś wierzący są odporni na racjonalne argumenty. 

Wracając do „Śmierci w zoo”, nazwisko najważniejszego bohatera nie jest jakoś specjalnie rzadkie: nazywa się on Leon Turek. Jest to doskonały policjant i doskonały katolik. Codziennie się modli, po pracy biegnie na zebrania religijne, okłamuje wyłącznie przestępców. Nie zdradza żony. A mimo to na początku książki żona wygania go z domu. Czy według Pana słusznie? 

Rzeczywiście Turek jest częstszym nazwiskiem, ale pasowało mi do tej postaci. Może to zabrzmi trochę dziwnie, ale niekiedy mam wrażenie, że nie ja dobieram nazwisko bohaterowi, lecz on sam mi się przedstawia. Ocenę, czy żona miała powód, by wyrzucić Leona z domu, pozostawiam czytelnikom. Moim zadaniem jest przedstawić motywacje bohaterów, natomiast sądy, czy działanie wynikłe z tych motywacji było moralnie właściwe, leżą już w gestii odbiorcy.

Ja uważam, że słusznie. Jestem jednak pewna, że nie wszyscy się ze mną zgodzą i że co poniektórych rozwiązanie jednego z wątków mocno, mocno zdenerwuje. Kolejną ważną postacią jest Apolonia, wspomniana weterynarz. Tolerancyjna, wygadana, ateistka, miłośniczka zwierząt i joggingu. Ale kiedy biega w parku, przydarza jej się coś okropnego. Czy tę przygodę wziął Pan z życia, czy też ją wymyślił? 

Wymyśliłem, ale równie dobrze mógłbym zaczerpnąć z życia. Ostatnio zetknąłem się z raportem, który podaje, że w Polsce dochodzi do trzydziestu tysięcy takich incydentów rocznie. Niekiedy mających również śmiertelne skutki, więc chociaż Lola doznaje poważnych obrażeń, można powiedzieć, że jednak miała szczęście. Lola, gdyż pani weterynarz swojego imienia nie lubi i używa niewłaściwego zdrobnienia. 

Lola biega samotnie po parku, ale też bierze udział w maratonach. To tak jak Pan, prawda? Ukończył Pan nawet triathlon na dystansie olimpijskim. A chyba niewielu polskich pisarzy czy tłumaczy może się tym poszczycić. Osoby pracujące umysłowo często zapominają, że w zdrowym ciele zdrowy duch, i kursują jedynie między biurkiem, kanapą a lodówką. 

Tak rzeczywiście mówią statystyki, że tylko 2% Polaków regularnie uprawia sport. Na podstawie obserwacji swojego otoczenia nie powiedziałbym, że tak mało, ale wiadomo, że takie obserwacje nie są miarodajne. Co do maratonów w moim przypadku liczba mnoga na razie nie jest uzasadniona, bo dotąd przebiegłem jeden, w zeszłym roku. Udało mi się wyłącznie dlatego, że na starcie powiedziałem sobie, że albo dobiegnę do mety, albo z trasy zdejmie mnie karetka, trzeciej opcji nie ma. To jest morderczy dystans i samymi nogami się go nie pokona, głowa musi współpracować.    

Czy będzie Pan pisał wyłącznie kryminały? A może w planach jest powieść psychologiczna, powieść z elementami fantastyki albo biografia? 

W najbliższym czasie tylko kryminały, ponieważ mam umowę z wydawnictwem na całą serię kryminalną, która będzie ukazywała się w formie audiobooków. Jej tytuł to „Śledczy z Zakątka”. Ów Zakątek to wrocławskie osiedle, na którym mieszka komisarz Julian Borczyk. Osiedle jest prawdziwe, ale w rzeczywistości nie ma żadnej nazwy. Partnerką Borczyka jest podkomisarz Aneta Górska, feministka, która zaprzecza wszelkim stereotypom o grubych ludziach. Nie zarzucam jednak myśli o napisaniu powieści obyczajowej. Jej wiodącym tematem ma być śmierć i domknąłbym w ten sposób swoistą trylogię o trzech najbardziej dojmujących aspektach ludzkiej egzystencji, gdyż w „Kanalii” piszę o miłości, a w „Niepełnych” o samotności. 

O, to jest na co czekać! Chciałam jeszcze zapytać o aktualne preferencje czytelnicze. Czy nadal lubi Pan szwedzką klasykę, a może czyta Pan teraz wyłącznie kryminały? 

Oj nie, przejadłyby mi się.  W tej chwili rzeczywiście czytam szwedzką klasykę, „Osadników” Vilhelma Moberga, trzecią część tetralogii o szwedzkiej emigracji do Ameryki w XIX wieku. Niestety, po polsku ukazały się tylko dwie pierwsze, „Emigranci” i „Imigranci”. Poza tym równolegle sięgnąłem po książkę „Psy na ruskich”, która zawiera relacje Polek i Polaków walczących na froncie w Ukrainie. I skorzystam z okazji, by w wyrazić im moją wdzięczność i mój szacunek.   

Bardzo dziękuję za rozmowę.  

Również dziękuję, miło było ponownie gościć na Pani blogu.