„Miniatury na wiosenne dni” Natsume Sōseki

 

„Miniatury na wiosenne dni” Natsumego Sōsekiego przeczytałam tylko do połowy. Dlaczego więc piszę recenzję? Ano dlatego, że druga połowa pokryta jest tajemniczymi znaczkami i przeznaczona wyłącznie dla osób znających japoński. Mówiąc inaczej, książka zawiera zarówno teksty przetłumaczone na nasz język, jak i oryginalne. Tych tekstów  nawet nie można nazwać nowelami, gdyż są bardzo krótkie, najczęściej pozbawione wyrazistej fabuły i mocnego zakończenia. To po prostu zapis wrażeń, obserwacji i wspomnień  Sōsekiego. 

Treść często jest ulotna, trudna do zapamiętania. Ale trzy miniatury, „Bażant”, „Grób kota” i „Złodziej”, mocno wbiły mi się w pamięć. W pierwszej autor wspomina młodzieńca dającego mu do oceny swoje próbki literackie. W drugiej szczegółowo opisuje chorobę kota i zachowanie jego właścicieli, którzy zmęczeni tą przedłużającą się agonią zaczęli cierpiącego zwierzaka ignorować. A w trzeciej miniaturce ukazana została okradziona rodzina. Mocnym punktem tekstu o złodzieju jest dowcipne, wyraziste zakończenie. 

W jednej z miniatur Sōseki opisuje sen, w innej napomyka o gnębiących go bólach żołądka, w „Wężu” zaś wspomina, jak podczas deszczu wędrował z wujem wzdłuż strumienia. W „Monie Lisie” – fantazji na temat, co by było, gdyby jeden z najsłynniejszych obrazów świata trafił w ręce niedouczonych ludzi – a także we wspomnianym wcześniej „Złodzieju” i w „Kaki” – obrazku z życia dziewczynki, której rodzice zabraniają bawić się z dziećmi z sąsiedztwa – można zauważyć cierpki humor. Niektóre miniatury dotyczą okresu, kiedy autor przebywał w Londynie, inne traktują o Japonii, a jedna o Szkocji. W tych pierwszych nie widać zachwytu nad stolicą Wielkiej Brytanii, przeciwnie, Sōseki wyznaje: „Czuję, że życie w tym mieście jest z jakichś względów nieznośne”*. Wspomina same niemiłe rzeczy – bezustanne dudnienie pociągów, lekcje u  oschłego profesora Craiga, zgubienie się we mgle, nieprzyjemne wrażenie tonięcia w morzu ludzi, wstydliwą tajemnicę związaną z Agnes. 

Nie wszystkie miniatury opowiadają o wiośnie. Wprawdzie narrator „Procesji” mocno odczuwa nadejście tej pory roku, ale w „Dawnych dziejach” panuje jesień, a w „Pożarze” i „Hibachi” zima. W tym ostatnim bohaterowie dotkliwie cierpią z powodu mrozu: pan domu nie da rady pisać ani czytać, jego żona nie włącza piecyka, bo nie ma czym zapłacić za węgiel, a przemarznięte dziecko bezustannie płacze. Motyw biedy pojawia się i w dalszych częściach książki: w „Woni przeszłości” Sōseki wspomina, że podczas pobytu w Londynie często nie dojadał i nie mógł sobie pozwolić na kupno nowego ubrania, młody mężczyzna z „Bażanta” ze wstydem pożycza pieniądze, a staruszek ze „Zwoju”, nie mając za co kupić kamienia nagrobnego, musi sprzedać chiński obraz.

„Miniatury na wiosenne dni” są pełne krótkich, ale pięknych opisów przyrody i wrażeń, przemyślane, zwięzłe – zupełne przeciwieństwo tego, co znalazłam w nieukończonym i kuriozalnie przetłumaczonym „Świetle i mroku” (recenzja będzie niebawem). Sōseki ze „Światła i mroku” jest rozwlekły i nieporadny, Sōseki z „Miniatur” jawi się jako pisarz dojrzały i ciekawy. W książce można znaleźć wiele szczegółów dotyczących życia w Japonii i Londynie na początku dwudziestego wieku. Postacie jeżdżą rykszami, wóz strażacki ciągnięty jest przez przerażone konie, a notatniki profesora Craiga mają długość pół metra. Najbardziej dziwi to, że aż w dwóch utworach, w „Głosie” i „Profesorze Craigu”, dwie różne pięćdziesięcioletnie kobiety zostały przez narratora nazwane „staruszkami”. 

---

* Natsume Sōseki, „Miniatury na wiosenne dni”, przeł. Katarzyna Sonnenberg-Musiał, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020, s. 62.